Η αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της νόσου Alzheimer πραγματοποιείται μέχρι τώρα με τη χρήση φαρμακευτικών σκευασμάτων που αυξάνουν έναν νευροδιαβιβαστή του εγκεφάλου την ακετυλοχολίνη: τους αναστολείς χολινεστερασών (δονεπεζίλη, ριβαστιγμίνη, γαλανταμίνη) καθώς και τη μεμαντίνη που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των μέτριων και σοβαρών μορφών άνοιας. Παθοφυσιολογικά, η νόσος Alzheimer χαρακτηρίζεται από την εναπόθεση στον εγκέφαλο των αμυλοειδικών πλακών που αποτελούνται από β-αμυλοειδές και των νευροϊνιδικών τολυπίων που αποτελούνται από την τ-πρωτεΐνη.
Πολύ σημαντική και ελπιδοφόρα εξέλιξη στον αγώνα της θεραπείας της νόσου Alzheimer αποτελεί η πρόσφατη έγκριση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA) των μονοκλωνικών αντισωμάτων lecanemab και donanemab για τη θεραπεία της ήπιας νοητικής διαταραχής και της ήπιας νόσου Alzheimer. Είχε προηγηθεί η έγκρισή τους από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA).
Το lecanemab είναι ένα ανασυνδυασμένο εξανθρωπισμένο μονοκλωνικό αντίσωμα, το οποίο συνδέεται με το β- αμυλοειδές του εγκεφάλου και οδηγεί σε σημαντική ελάττωση του φορτίου των αμυλοειδικών πλακών στον εγκέφαλο των ασθενών με νόσο Alzheimer με επακόλουθη ελάττωση του ρυθμού γνωστικής έκπτωσης κατά 27%. Η θεραπεία χορηγείται ως ενδοφλέβια έγχυση μία φορά κάθε 2 εβδομάδες και απαιτεί ένα αυστηρό πρωτόκολλο παρακολούθησης και αντιμετώπισης των ανεπιθύμητων ενεργειών γνωστών ως ARIA (amyloid-related imaging abnormalities, δηλαδή απεικονιστικές ανωμαλίες σχετιζόμενες με το αμυλοειδές) όπως αιμορραγίες και οιδήματα στον εγκέφαλο, οι οποίες στο μεγαλύτερο ποσοστό είναι ασυμπτωματικές.
Το donanemab πρόκειται για μονοκλωνικό αντίσωμα έναντι του β-αμυλοειδούς, το οποίο συνδέεται με τις πλάκες του β-αμυλοειδούς σε διαφορετική θέση από αυτή του lecanemab. και οδηγεί σε ελάττωση της γνωστικής έκπτωσης κατά 35%. Η θεραπεία χορηγείται ενδοφλεβίως κάθε 4 εβδομάδες. H συχνότητα των ανεπιθύμητων ενεργειών ARIA είναι λίγο μεγαλύτερη από το lecanemab, και είναι αυξημένη σημαντικά σε ασθενείς που φέρουν το αλληλόμορφο ApoE4 ειδικά σε αυτούς που φέρουν και τα δύο αντίγραφα. Γι’αυτό το λόγο, οι ομόζυγοι φορείς του γονιδίου ApoE4 δε συνιστάται να λάβουν την αγωγή με τα αντισώματα αυτά.vvv
Ενδεικτικό των σημαντικών ερευνητικών προσπαθειών που πραγματοποιούνται παγκοσμίως για τη θεραπεία της νόσου Alzheimer είναι ότι αυτή τη στιγμή μελετώνται 127 φαρμακευτικά σκευάσματα σε 164 κλινικές μελέτες, από τα οποία 32 σκευάσματα σε κλινικές μελέτες φάσης 3. Αυτά αφορούν κατά κύριο λόγο είτε υποδοχείς νευροδιαβιβαστών, είτε φάρμακα που δρούν στο β-αμυλοειδές (όπως για παράδειγμα μονοκλωνικά αντισώματα, αναστολείς των σεκρετασών, εμβόλια) είτε φάρμακα που προωθούν την συναπτική πλαστικότητα και τη νευροπροστασία.
Επίσης διερευνάται η συσχέτιση της νόσου Alzheimer με μια άλλη πάθηση που αφορά εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, τον Σακχαρώδη Διαβήτη, καθώς υπάρχουν πολλοί κοινοί παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί που συνδέουν τις δυο αυτές παθήσεις. Γι’αυτό το λόγο αντιδιαβητικά φάρμακα όπως η σεμαγλουτίδη και η μετφορμίνη μελετώνται ως φάρμακα αντιμετώπισης της νόσου Alzheimer στα πλαίσια κλινικών μελετών φάσης 3.
Η έγκριση μετά από πολλά χρόνια μιας αιτιολογικής θεραπείας για τη νόσο Alzheimer στην Ευρώπη, καθώς και ο μεγάλος αριθμός κλινικών μελετών φαρμακευτικών σκευασμάτων που βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο αποτελούν ένα μεγάλο βήμα προόδου στον αγώνα για την αντιμετώπιση της νόσου και μας προσδίδουν συγκρατημένη αισιοδοξία για το μέλλον.
Γράφει ο κ. Παπαλιάγκας Βασίλειος, Ειδικός Νευρολόγος, MD, PhD, MSc, Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος & Δ/ντής Εργαστηρίων Νευροφυσιολογίας.