Με τον όρο πνευμονία εννοούμε τη λοίμωξη του πνευμονικού παρεγχύματος είτε από βακτήρια είτε από ιούς είτε από μύκητες, που συνήθως συνοδεύεται από οξεία συμπτώματα (πυρετό, ρίγος, βήχα, απόχρεμψη, θωρακικό άλγος, δύσπνοια, κα), παθολογικά ευρήματα κατά την κλινική εξέταση και χαρακτηριστικές πνευμονικές διηθήσεις στην ακτινογραφία θώρακα. Ο όρος πνευμονίτιδα, με αυστηρούς κανόνες ταξινόμησης, σημαίνει φλεγμονή του πνεύμονα και ουσιαστικά περιλαμβάνει και τις πνευμονίες, πρακτικά όμως χρησιμοποιείται για τις μη λοιμώδεις αιτίες φλεγμονής του πνεύμονα, όπως έκθεση σε χημικές ουσίες, φάρμακα, ακτινοβολίες, αλλεργιογόνες ουσίες κτλ.
Η κατηγοριοποίηση της πνευμονίας μπορεί να γίνει σύμφωνα με την αιτιολογία της (πχ, πνευμονιοκοκκική πνευμονία, άτυπη πνευμονία, πνευμονία από εισρόφηση κτλ), επειδή όμως κατά την εμφάνιση της κλινικής κατάστασης σπανίως είναι γνωστός ο αιτιολογικός παράγοντας και κυρίως διότι επηρεάζει την περαιτέρω διαχείριση, προτιμούμε τον χαρακτηρισμό της πνευμονίας ανάλογα με τον χώρο διαβίωσης του ασθενή. Έτσι, ονομάζουμε νοσοκομειακή ή ενδονοσοκομειακή πνευμονία αυτή που εμφανίζεται τουλάχιστο δύο εικοσιτετράωρα μετά την εισαγωγή σε νοσηλευτικό ίδρυμα και πνευμονία της κοινότητας αυτή που αποκτάται εκτός νοσηλείας.
Η πνευμονία είναι από τις συχνότερες ιατρικές καταστάσεις και αίτιο εισαγωγής σε νοσοκομείο και η συχνότερη αιτία θανάτου από λοιμώδη παράγοντα. Η θνητότητα της πνευμονίας σχετίζεται άμεσα με τη βαρύτητα της εκδήλωσης και γι’ αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό να εκτιμάται αρχικά η πιθανότητα σοβαρής εξέλιξης της νόσου με σκοπό να επιλέγονται για νοσηλεία τα σοβαρά περιστατικά. Η επιλογή για νοσηλεία ή κατ’ οίκον αντιμετώπιση είναι η πρώτη κρίσιμη απόφαση που πρέπει να πάρει ο γιατρός και αυτή λαμβάνεται εντοπίζοντας τους ενδεχόμενους παράγοντες κινδύνου και εκτιμώντας την βαρύτητα της λοίμωξης κυρίως μέσω της ερμηνείας της κλινικής εικόνας του ασθενή.
Παράγοντες κινδύνου
Οι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν την ηλικία άνω των 65 ετών, την παρουσία χρόνιων νοσημάτων (κυρίως χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, άσθμα, χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια, εγκεφαλικό, διαβήτης, νεοπλασίες, ανοσοκαταστολή, υποθρεψία), την προηγηθείσα ιογενή λοίμωξη, την ανεπαρκή δυνατότητα αυτοπροστασίας του αναπνευστικού (καταστάσεις ανεπαρκούς βήχα και κατάποσης, όπως επηρεασμένη νοητική κατάσταση λόγω άλλης ασθένειας ή χρήσης ουσιών), το κάπνισμα, τον αλκοολισμό.
Στα κλινικά ευρήματα που συνιστούν βαριά εκδήλωση της πνευμονίας περιλαμβάνονται η νοητική σύγχυση, η υπόταση, η υποξυγοναιμία, η ταχύπνοια, η ταχυκαρδία, η υποθερμία και η υπερπυρεξία. Σε αρκετές περιπτώσεις η έγκυρη κλινική εξέταση και η σχολαστική καταγραφή των παραγόντων κινδύνου αρκούν για την ορθή διάγνωση και αξιολόγηση της βαρύτητας, συχνά όμως ο γιατρός χρειάζεται τη βοήθεια εργαστηριακών και απεικονιστικών εξετάσεων, ιδίως σε περιπτώσεις με συνυπάρχουσες χρόνιες παθήσεις.
Διάγνωση και θεραπεία
Η πλήρης πρώτη αξιολόγηση του ασθενή με πνευμονία οδηγεί στην αντιμετώπισή του στο σπίτι, αν εκτιμάται ότι είναι ήπιας βαρύτητας, σε απλό θάλαμο νοσηλείας, αν συγκεντρώνει επιβαρυντικούς παράγοντες και αντίστοιχη κλινική εικόνα ή στην μονάδα εντατικής θεραπείας, αν εμφανίζει κρίσιμες διαταραχές, όπως αναπνευστική ανεπάρκεια, σοβαρή υπόταση, ανεπαρκή νοητική λειτουργία. Η επόμενη σημαντική απόφαση είναι η επιλογή της κατάλληλης αντιμικροβιακής αγωγής, η οποία κατά κανόνα γίνεται χωρίς να είναι γνωστός ο αιτιολογικός παράγοντας, δηλαδή το είδος του μικροβίου που προκαλεί την πνευμονία, και γι’ αυτό τον λόγο ονομάζεται εμπειρική αγωγή. Το σκεπτικό πίσω από αυτή τη στρατηγική είναι ότι αφενός οι πιθανότεροι μικροοργανισμοί που μπορεί να προκαλέσουν την πνευμονία εξαρτώνται από τον χώρο όπου βρίσκεται ο ασθενής (στην κοινότητα ή σε χώρο νοσηλείας) και επομένως είναι δυνατό να προβλέψουμε ποιο είδος αντιβιοτικών θα είναι κατάλληλο και αφετέρου με αυτόν τον τρόπο ξεκινάμε άμεσα την αντιμετώπιση, χωρίς να καθυστερούμε αναμένοντας τα αποτελέσματα εξετάσεων που θα αναδείξουν ακριβώς το μικρόβιο. Η εμπειρική αγωγή μπορεί να τροποποιηθεί, όταν τα εργαστηριακά αποτελέσματα (καλλιέργειες βιολογικών υλικών, ανοσολογικές εξετάσεις, κα) μας υποδείξουν τον αιτιολογικό παράγοντα είτε προς κλιμάκωση σε περίπτωση εμφάνισης ανθεκτικών μικροβίων είτε προς αποκλιμάκωση, ώστε να μην προκαλείται μικροβιακή αντοχή στα αντιβιοτικά φάρμακα. Ιδίως αυτή η πράξη της αποκλιμάκωσης έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς η υπερβάλλουσα χρήση αντιβιοτικών ως αρχική εμπειρική αγωγή, αλλά καιημη αποκλιμάκωση, όταν αυτή είναι εφικτή, έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη σημαντικής αντοχής των μικροβίων προς τα αντιβιοτικά με συνέπεια την ελάττωση της αποτελεσματικότητάς τους.
Το ενδεχόμενο επιπλοκών
Ενώ οι περισσότεροι ασθενείς έχουν ευνοϊκή πορεία και αναρρώνουν σε διάστημα λίγων ημερών, μερικοί μπορεί να εμφανίσουν παρατεταμένη πνευμονία με επιπλοκές από το αναπνευστικό ή από άλλα συστήματα και να χρειαστούν νοσηλεία ή παράταση της αρχικής νοσηλείας με διαφορετικές παρεμβάσεις ή θεραπείες. Συνήθως, τέτοιες περιπτώσεις συμβαίνουν σε ασθενείς με άλλα γνωστά σημαντικά προβλήματα υγείας ή όταν η ίδια πνευμονία είναι η αφορμή για τη διάγνωση κάποιου άλλου νοσήματος, ενώ υπάρχουν και μικρόβια που προκαλούν μακροχρόνιες λοιμώξεις, όπως κάποιοι μύκητες, το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης και άλλα πιο σπάνια μικρόβια.
Η παρακολούθηση σε μια μη επιπλεγμένη περίπτωση είναι απλή και μπορεί να περιλαμβάνει απλές αιματολογικές και ακτινολογικές εξετάσεις ή μόνο κλινική εξέταση ή ακόμα και τίποτε από αυτά. Αντιθέτως, στις βαριές και επιπλεγμένες πνευμονίες μπορεί να προκύψουν χρόνια προβλήματα και διαφόρου βαθμού και είδους αναπηρίες, ενώ πολύ συχνά μια βαριά πνευμονία είναι και το καταληκτικό στάδιο μιας άλλης εξελικτικής και σοβαρής χρόνιας κατάστασης.
Μέσα πρόληψης
Στα μέσα πρόληψης της πνευμονίας θα πρέπει να αναφέρουμε εμφατικά την αποφυγή ή τη διακοπή καπνίσματος, καθώς η συνήθεια αυτή προκαλεί άμεσα περιορισμό της αμυντικής ικανότητας του αναπνευστικού, αλλά προδιαθέτει και για άλλα χρόνια νοσήματα που είναι παράγοντες κινδύνου για την πνευμονία. Ο υγιεινός τρόπος ζωής (διατροφή, άσκηση) και αντίστοιχα οι υγιεινές επαγγελματικές συνθήκες είναι παράγοντες των οποίων συχνά υποβαθμίζουμε τη σημασία.
Τέλος, στα μέσα πρόληψης δεν θα πρέπει να παραλείψουμε τον εμβολιασμό έναντι του πνευμονιόκκοκου και των ιών της γρίπης. Ο εμβολιασμός, πέρα από ιδεοληψίες και εμμονές, ουσιαστικά αποτελεί ένδειξη αυτοσεβασμού και κοινωνικής ευθύνης, με την προσπάθεια για την ευρεία εφαρμογή του να αποτελεί προτεραιότητα για κάθε πολιτισμένο κοινωνικό σύνολο.
Οι ομάδες του πληθυσμού που συνιστάται να εμβολιαστούν είναι ξεκάθαρα ορισμένες και προσβάσιμες σε αντίστοιχη ιστοσελίδα του υπουργείου Υγείας. Όσον αφορά στα δύο αυτά εμβόλια σε αρκετές περιπτώσεις οι ενδείξεις είναι κοινές και περιλαμβάνουν προφανείς περιπτώσεις, όπως τα χρόνια νοσήματα, τον καρκίνο, τις περιπτώσεις ανοσοκαταστολής, αλλά και κομμάτια του πληθυσμού που μπορεί αρκετούς να εκπλήξουν, όπως οι καπνιστές, οι υπέρβαροι, συγκεκριμένες επαγγελματικές και κοινωνικές κατηγορίες.
Η πνευμονία και ιστορικά και στη σύγχρονη εποχή είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα υγείας για τον άνθρωπο. Πλέον υπάρχουν σημαντικά και αποτελεσματικά μέσα για να την αντιμετωπίσουμε με επιτυχία. Η επικινδυνότητα προκύπτει από τη μη αναγνώριση της κατάστασης και από την καθυστερημένη αντιμετώπισή της, καθώς συχνά κατά τα πρώτα στάδια δεν προβληματίζει τον ασθενή. Η έγκαιρη ιατρική συμβουλή και η συμμόρφωση με τα μέσα πρόληψης είναι ίσως το σημαντικότερο μήνυμα που θα πρέπει να κρατήσουμε.
* Του Νικόλαου Χαβούζη, πνευμονολόγου-εντατικολόγου και επιστημονικά υπεύθυνου Μ.Ε.Θ. της Κλινικής Euromedica Κυανούς Σταυρός
