Προστάτης και συμπτώματα προς διερεύνηση
Ο προστάτης είναι ένας από τους σημαντικότερους αδένες στον οργανισμό των ανδρών. Βρίσκεται κάτω από την ουροδόχο κύστη και έχει σχήμα και μέγεθος κάστανου και παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της γονιμοποίησης.
Ο καρκίνος του προστάτη αποτελεί μία από τις συχνότερες κακοήθειες στον άνδρα στην Ευρώπη, με την πλειονότητα των περιστατικών να αφορά βραδέως εξελισσόμενους όγκους οι οποίοι δεν προκαλούν κανένα σύμπτωμα. Όταν ο ασθενής επισκέπτεται τον ιατρό, τα συνήθη συμπτώματα είναι εκείνα της προβληματικής ούρησης τα οποία εμφανίζονται και στην καλοήθη υπερπλασία του προστάτη. Όταν ο καρκίνος αποδειχθεί να είναι υπεύθυνος γι’ αυτά, συνήθως πρόκειται για τοπικά προχωρημένη ή δυσίατη μεταστατική νόσο. Συνύπαρξη πόνου στα ισχία, στο θώρακα, στη ράχη και κακουχίας αποτελούν εκδηλώσεις γενικευμένης κατάστασης.
Ο καρκίνος του προστάτη σε αριθμούς
Ο καρκίνος του προστάτη είναι η πιο συχνά διαγνωσμένη κακοήθης νεοπλασία στους άνδρες στην Ευρώπη, με περισσότερες από 417.000 νέες περιπτώσεις και 92.000 θανάτους από τη νόσο ετησίως. Επί του παρόντος, 1 στους 7 άνδρες θα παρουσιάσουν καρκίνο του προστάτη πριν από την ηλικία των 85 ετών, ενώ ταυτόχρονα 2.000.000 άνδρες ζουν ήδη με διαγνωσμένη τη νόσο στην Γηραιά ήπειρο.
Η εμφάνιση νέων περιστατικών διαφέρει σημαντικά στους πληθυσμούς της Ευρώπης με ένα εύρος νεοδιαγνωσμένων ασθενών από 25 έως 193/100.000 πληθυσμού. Τα υψηλότερα ποσοστά εμφάνισης αφορούν χώρες χαμηλότερου κατά κεφαλή εισοδήματος κυρίως όπου η προληπτική ιατρική υστερεί, χωρίς φυσικά να υπολείπονται ως αιτιολογικοί παράγοντες γενετικές, διατροφικές και πληθυσμιακές (γήρανση) διαφορές των λαών. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την επιβίωση όπου παρατηρούνται διακυμάνσεις από 72 έως 88% ανάμεσα σε ανατολικές και βόρειες χώρες, αντικατοπτρίζοντας την ποιότητα αντιμετώπισης των ασθενών και φυσικά την έγκαιρη διάγνωση.
Επιβαρυντικοί παράγοντες
Οι αποδεδειγμένα επιβαρυντικοί παράγοντες για την εκδήλωση της νόσου είναι η αυξημένη ηλικία (μέση ηλικία διάγνωσης τα 69 έτη), η εθνικότητα και το κληρονομικό ιστορικό. Αμφιβόλου επίδρασης νοσήματα αποτελούν η υπέρταση και η παχυσαρκία, με την τελευταία να μην σχετίζεται άμεσα όμως φαίνεται να παρατηρείται συχνότερα σε ασθενείς με επιθετικότερες μορφές καρκίνου. Η υιοθέτηση δίαιτας πτωχής σε ζωικό λίπος και πλούσιας σε φρούτα και λαχανικά, όπως επίσης η σωματική άσκηση, θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στην μείωση του κινδύνου νόσησης. Δυστυχώς σαφείς συστάσεις για τη λήψη αποτρεπτικών μέτρων (φαρμακευτικών, διαιτητικών) δεν μπορούν να γίνουν, όμως η σόγια, το πράσινο τσάι, το λυκοπένιο, το κόκκινο κρασί και η έκθεση στον ήλιο φαίνεται να επιδρούν ευεργετικά.
Διάγνωση
Τα κύρια εργαλεία για την έγκαιρη διάγνωση είναι το PSA, η δακτυλική εξέταση, οι απεικονιστικές εξετάσειςκαι η βιοψία του προστάτη.
- Το PSA προσδιορίζεται με αιμοληψία χωρίς απαραίτητα να σημαίνει ότι μια υψηλή τιμή δεν μπορεί να εμφανιστεί και σε άλλες καταστάσεις όπως είναι η προστατίτιδα, η καλοήθης υπερπλασία προστάτη με αυξημένο μέγεθος αδένα και η πρόσφατη εκσπερμάτιση. Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων συνεπώς αποτελεί εμπειρία από μέρους του ουρολόγου και συνεκτίμηση άλλων παραγόντων όπως είναι το οικογενειακό ιστορικό και η ηλικία. Η αξία του PSA έγκειται στον εντοπισμό ασθενών υψηλού κινδύνου σε πρώιμο στάδιο που θα ωφεληθούν από μία έγκαιρη αντιμετώπιση ενώ το μειονέκτημα της μεθόδου είναι η υπερδιάγνωση «αθώων» καρκινωμάτων τα οποία δε χρειάζονται θεραπευτικής αντιμετώπισης παρά μόνο ενεργού παρακολούθησης.
- Η δακτυλική εξέταση είναι βασική στον εντοπισμό τοπικά προχωρημένων καρκινωμάτων όχι όμως αρχόμενων και επομένως θα πρέπει να συναξιολογείται με τις υπόλοιπες διαγνωστικές διαδικασίες. Από τις απεικονιστικές μεθόδους η πλέον χρήσιμη είναι η πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία προστάτη, ενώ το διορθικό υπερηχογράφημα φαίνεται να έχει κάποιους περιορισμούς.
- Η μοναδική εξέταση που επιβεβαιώνει τη διάγνωση είναι τελικά η βιοψία του προστάτη, η οποία είναι επεμβατική μέθοδος.
Στάδια
Η ταξινόμηση του προστατικού καρκίνου στηρίζεται κυρίως στα ευρήματα της παθολογοανατομικής εξέτασης αναφορικά με την επιθετικότητα και στην έκταση της νόσου όπως αυτή προκύπτει από τη μη επεμβατική διαδικασία. Η επιθετικότητα βασίζεται στο αποκαλούμενο Gleasonscore με τις υψηλότερες τιμές να αφορούν μεγαλύτερη επιθετικότητα και χειρότερη πρόγνωση.
Οι παρακάτω έννοιες περιγράφουν την έκταση της νόσου:
- εντοπισμένο καρκίνωμα (εντός του οργάνου)
- τοπικά προχωρημένο καρκίνωμα (τοπικά έχει ξεφύγει από το όργανο)
- καρκίνωμα με προσβεβλημένους λεμφαδένες
- μεταστατικό καρκίνωμα (μετάσταση σε άλλα όργανα όπως οστά, ήπαρ, πνεύμονες, εγκέφαλος)
- μεταστατικό καρκίνωμα ανθεκτικό στη διαδικασία φαρμακευτικού ευνουχισμού (χειρισμός που αφορά τον περιορισμό της νόσου και πλέον δεν δύναται να αναχαιτίσει την εξέλιξη από μόνος του). Το τελευταίο συνήθως εμφανίζεται 2 με 3 χρόνια μετά την παραπάνω θεραπευτική προσέγγιση.
Θεραπεία
Η θεραπευτική αντιμετώπιση λαμβάνει υπόψη της τους δύο προηγούμενους πυλώνες, δηλαδή το στάδιο και την επιθετικότητα. Η ριζική προστατεκτομή(ανοικτή, λαπαροσκοπική και ρομποτικά υποβοηθούμενη) αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στην αντιμετώπιση της εντοπισμένης νόσου αλλά και πιο προχωρημένων μορφών με συγκεκριμένους περιορισμούς που τίθενται από τον Ουρολόγο. Αναφορικά με τον ογκολογικό έλεγχο της νόσου ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στις προαναφερόμενες μεθόδους δεν υπάρχουν, με τα μικρά πλεονεκτήματα της ρομποτικής ίσως να περιορίζονται στον μετεγχειρητικό πόνο, την διεγχειρητική απώλεια αίματος και ελάχιστα στην εγκράτεια και τη στυτική δυσλειτουργία, με το κόστος της μεθόδου όμως να είναι σαφώς υψηλότερο. Συνοπτικά, η αποτελεσματικότητα στηρίζεται πρωτίστως στην εμπειρία και εξοικείωση του ουρολόγου με τη μέθοδο που επιλέγει να εφαρμόσει προς όφελος των ασθενών του.
Συμπληρωματικές ή και εξαρχής εφαρμοζόμενες μέθοδοι αναλόγως των ενδείξεων αποτελούν η ακτινοθεραπεία (εξωτερική και βραχυθεραπεία), ο ανδρογονικός χειρισμός (με διάφορες μορφές), η ενεργός ή η προσεκτική παρακολούθηση των ασθενών (εφαρμογή θεραπευτικής λύσης όταν ο ασθενής βάσει εκτίμησης το χρειάζεται πραγματικά λόγω εξέλιξης του καρκίνου), η χημειοθεραπεία με συγκεκριμένες ενδείξεις μεταστατικής νόσου, εξατομικευμένη ανοσοθεραπεία και τέλος η θεραπεία με ραδιονουκλίδια και παράγοντες πρόληψης από σκελετικά συμβάματα και πόνο.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η έρευνα συνεχώς προσφέρει νέα ή τροποποιημένα σχήματα θεραπείας, επιμηκύνοντας ουσιαστικά την επιβίωση και βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής των ασθενών.
Ενημέρωση και τρόποι αντιμετώπισης
Ο ασθενής με προστατικό καρκίνο θα πρέπει να είναι ενήμερος για κάθε είδος θεραπείας που είναι διαθέσιμο για την περίπτωσή του, να γνωρίζει τις ενδεχόμενες επιπτώσεις από τη λύση που του προτείνεται και φυσικά να είναι συμμέτοχος στην οριστική απόφαση. Επιπλοκές όπως ακράτεια ούρων, στυτική δυσλειτουργία, διαρροϊκές κενώσεις, επιτακτική ούρηση, μεταβολικό σύνδρομο, εξάψεις, αναιμία, οστεοπόρωση, καρδιαγγειακά συμβάματα κτλ θα πρέπει να αποσαφηνίζονται πλήρως. Η τροποποίηση των διαιτητικών συνηθειών και η υιοθέτηση σωματικής άσκησης βοηθούν ουσιαστικά στην επιστροφή του ασθενή στις καθημερινές δραστηριότητες. Επίσης η ψυχολογική επιβάρυνση αναφορικά με μία νόσο που βασίζεται στη διαρκή παρακολούθηση θα πρέπει να υποστηρίζεται με τη συνδρομή ειδικών στο θέμα.
Το κοινωνικοοικονομικό βάρος του προστατικού καρκίνου στις χώρες της Ευρώπης αναμένεται να αυξηθεί στα επόμενα χρόνια και η επαγρύπνηση όλων των σχετιζόμενων φορέων θα πρέπει να είναι η αρμόζουσα, δίνοντας έμφαση στην πρόληψη, αντιμετώπιση και εξασφάλιση της ποιότητας ζωής των ασθενών που πρόκειται στατιστικά να νοσήσουν ή πάσχουν ήδη από τη συγκεκριμένη μορφή καρκίνου. Το ενθαρρυντικό μήνυμα είναι ότι το 95% των ασθενών που θα εντοπίσουν νωρίς τον καρκίνο θα θεραπευτούν όπως επίσης και το 20% εκείνων που εξαρχής διαγιγνώσκονται σε προχωρημένο στάδιο.
Γράφουν: Μαλιώρης Απόστολος και Γκότσος Γεώργιος
Ουρολόγοι ανδρολόγοι, συνεργάτες ιατροί της Κλινικής Euromedica Κυανούς Σταύρος
