Το μελάνωμα είναι μια μορφή καρκίνου του δέρματος, που δημιουργείται από τα μελανοκύτταρα, τα οποία παράγουν μελανίνη στο σώμα μας. Ο συχνότερος τύπος του είναι το επιφανειακό μελάνωμα, που αποτελεί το 70% των μελανωμάτων και προτιμά κατά κύριο λόγο τις νεαρές ηλικίες. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια η συχνότητα εμφάνισής του έχει αυξηθεί σημαντικά. Αν διαγνωσθεί εγκαίρως, μπορεί να ιαθεί πλήρως, στις περιπτώσεις όμως που δεν εντοπισθεί στα πρώτα του στάδια, είναι επιθετικό και συνοδεύεται από αυξημένη θνησιμότητα, καθώς δίνει συχνά μεταστάσεις, με συνηθέστερες στο ήπαρ και στον εγκέφαλο.
Επιφανειακό μελάνωμα και αίτια
Ο ήλιος παίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση του επιφανειακού μελανώματος, δεν είναι όμως η μόνη αιτία που το προκαλεί. Η έκθεση στον ήλιο ειδικά όταν γίνεται παρατεταμένα στις μικρές ηλικίες –αφού το δέρμα έχει μνήμη και θυμάται πώς του έχουμε συμπεριφερθεί -ή σε περιπτώσεις ανθρώπων που είναι ιδιαίτερα λευκοί και εκτίθενται απότομα στην ηλιακή ακτινοβολία είναι σε έναν βαθμό υπεύθυνη για το επιφανειακό μελάνωμα. Γι’ αυτό και όσοι έχουν ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα πρέπει να είναι διπλά προσεκτικοί κατά την έκθεσή τους στον ήλιο.
Η εμμονή όμως για φυσικό μαύρισμα, άρα και οι ατελείωτες ώρες στον ήλιο, δεν είναι οι μόνοι ένοχοι. Και το τεχνητό μαύρισμα, το solarium, σχετίζεται με την εκδήλωση επιφανειακού μελανώματος και αυξάνει τον κίνδυνο εκδήλωσης της νόσου.
Παράλληλα, υπάρχουν κληρονομικοί και γονιδιακοί παράγοντες που συνδέονται με την εμφάνιση της μορφής αυτής καρκίνου του δέρματος. Ειδικότερα, καταλυτικό ρόλο παίζει η κληρονομικότητα, αφού τα άτομα με οικογενειακό ιστορικό έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν επιφανειακό μελάνωμα σε σχέση με τα υπόλοιπα. Επίσης, άτομα που έχουν εμφανίσει ήδη ένα μελάνωμα, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εκδηλώσουν και δεύτερο, όπως επίσης και άτομα που έχουν μεγάλο αριθμό δυσπλαστικών σπίλων στο σώμα τους.
Πέραν της κληρονομικότητας και ο γονιδιακός παράγοντας έχει συνδεθεί με την εκδήλωση του μελανώματος και ειδικότερα μια μετάλλαξη του γονιδίου BRAF που θεωρείται πιθανή αιτία. Επίσης, οργανισμοί που είναι ανοσοκατεσταλμένοι, όπως για παράδειγμα πάσχοντες από AIDS ή άτομα που έχουν υποβληθεί σε χημειοθεραπεία ή σε μεταμόσχευση, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης επιφανειακού μελανώματος.
Τα συμπτώματα
Το μελάνωμα δεν έχει πάντα συμπτωματικό χαρακτήρα. Όταν πάντως εκδηλώνεται, μπορεί να εμφανιστεί τόσο σε προϋπάρχοντες σπίλους όσο και σε υγιές δέρμα, με τη δεύτερη περίπτωση να είναι η συνηθέστερη. Ένα ανησυχητικό σημάδι είναι ένας σπίλος που αιμορραγεί, ενώ για να έχει κανείς μια πρώτη εικόνα του αν ένας σπίλος στο σώμα του έχει εξελιχθεί σε μελάνωμα, μπορεί να εφαρμόσει τη λεγόμενη «αλφαβήτα» του μελανώματος, τον γνωστό κανόνα ABCDE των σπίλων, που περιγράφει τα βασικότερα συμπτώματα.
Ειδικότερα, το A παραπέμπει στο χαρακτηριστικό της ασυμμετρίας (Asymmetry), όταν δηλαδή ένας σπίλος δεν είναι συμμετρικός. Το B περιγράφει τα όριά του (border), που όταν δεν είναι σαφή και ξεκάθαρα, χτυπούν… καμπανάκι. Το C παραπέμπει στο χρώμα (color) και το αν αυτό διαβαθμίζεται στην επιφάνεια του σπίλου ή εμφανίζεται αλλού πιο έντονο ή πιο αχνό. Το D αναφέρεται στη διάμετρο του σπίλου (Diameter), που όταν ξεπερνά τα 6 χιλιοστά πρέπει να εξεταστεί. Και τέλος τοE δηλώνει την εξέλιξη του σπίλου (evolving) και την αύξηση του μεγέθους του όσο περνά ο καιρός. Σε κάθε περίπτωση, όταν ένας σπίλος αλλάξει σχήμα, μέγεθος, χρώμα ή υφή και συνοδεύεται από ενοχλήσεις όπως η αιμορραγία ή η φαγούρα, τότε η επίσκεψη στον δερματολόγο είναι επιτακτική.
Διάγνωση και θεραπεία
Η διάγνωση του μελανώματος γίνεται με δερματοσκοπική εξέταση από δερματολόγο και όσο πιο έγκαιρη είναι τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα ίασής του. Γι’ αυτό και συνιστάται από τους δερματολόγους μια αρχική χαρτογράφηση των σπίλων και στη συνέχεια η ανά τακτά χρονικά διαστήματα εξέτασή τους, ώστε να διαπιστώνονται εγκαίρως πιθανές αλλαγές στο σχήμα, τα όρια, το χρώμα και το μέγεθός τους ή εμφάνιση νέων. Εφόσον η δερματοσκοπική εξέταση αποφανθεί πως υπάρχει μελάνωμα, έπεται η βιοψία, ώστε να εξακριβωθεί ο τύπος του, να γίνει σταδιοποίηση της νόσου και να αποφασιστεί η κατάλληλη θεραπευτική προσέγγιση, που συνήθως προβλέπει χειρουργική αφαίρεση της πάσχουσας περιοχής με αποστάσεις ασφάλειας από το υγιές δέρμα και αφαίρεση του φρουρού λεμφαδένα, αν η βλάβη είναι εκτεταμένη ή έχει εισχωρήσει στον ιστό.
Αν έχει προσβληθεί ο φρουρός λεμφαδένας, ακολουθεί αφαίρεση και άλλων λεμφαδένων και ενδέχεται να χρειαστεί χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία. Όπως σε όλους τους καρκίνους, οι επανέλεγχοι είναι επιτακτικοί για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μετά το χειρουργείο, που στην περίπτωση του μελανώματος είναι μία δεκαετία, αρχικά με μεγαλύτερη συχνότητα και στη συνέχεια πιο αραιά. Αν και η έκθεση στον ήλιο δεν είναι ο μόνος παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση του επιφανειακού μελανώματος, καλό είναι τώρα που βρισκόμαστε στην «καρδιά» του καλοκαιριού να προφυλασσόμαστε και να μην εκτιθέμεθα στην ηλιακή ακτινοβολία, δίνοντας μάλιστα ιδιαίτερη έμφαση στην προστασία των παιδιών. Επίσης, μια χαρτογράφηση των σπίλων στο σώμα μας μπορεί να μας γλιτώσει από δυσάρεστες καταστάσεις.
