Η βιταμίνη D, γνωστή ως η «βιταμίνη του ήλιου», αποτελεί πολύτιμο εργαλείο σε μια σειρά λειτουργιών του ανθρώπινου οργανισμού, με βασικότερη τον μεταβολισμό των οστών. Η ύπαρξή της είναι τόσο ζωτικής σημασίας που τυχόν χαμηλά επίπεδά της στον οργανισμό έχουν ως συνέπεια μυϊκή αδυναμία, πόνους, κόπωση και κατάθλιψη. Μάλιστα, σε σπάνιες περιπτώσεις που η έλλειψη δεν έχει αντιμετωπιστεί μπορεί να προκαλέσει ακόμα και ραχίτιδα στα παιδιά και οστεομαλακία στους ενήλικες.
Τα αίτια ανεπάρκειας της βιταμίνης D
Πού οφείλεται όμως η ανεπάρκεια της βιταμίνης D; Τα αίτια είναι πολλά, με πιο συχνό την ανεπαρκή έκθεση στο ηλιακό φως. Χρειάζεται έκθεση 15-20 λεπτά τρεις φορές την εβδομάδα στο ηλιακό φως, για να μπορέσει να συντεθεί στην επιδερμίδα επαρκής ποσότητα βιταμίνης. Τα σκουρόχρωμα ενδύματα, η υπερβολική χρήση αντηλιακών με υψηλό δείκτη προστασίας, το σκουρόχρωμο του δέρματος, η ηλικία και η παχυσαρκία συντελούν επίσης στη μειωμένη σύνθεση βιταμίνης D, ενώ και παθολογικές καταστάσεις, όπως η κυστική ίνωση, η νόσος του Crohn και η κοιλιοκάκη μπορεί να είναι «ένοχες» για την ανεπάρκειά της, καθώς δεν επιτρέπουν την απορρόφηση της βιταμίνης από τις τροφές (μουρουνέλαιο και ψάρια).
Παράλληλα, νοσήματα των νεφρών και του ήπατος είναι πιθανό να εμποδίσουν τη μετατροπή της βιταμίνης στην ενεργό της μορφή, καθιστώντας την αναποτελεσματική. Επιπλέον, επεμβάσεις για απώλεια βάρους που μειώνουν το μέγεθος του στομάχου και/ή παρακάμπτουν μέρος του λεπτού εντέρου καθιστούν πολύ δύσκολη την απορρόφηση βιταμινών και άλλων θρεπτικών συστατικών, μεταξύ των οποίων και η βιταμίνη D.
Τι είναι η βιταμίνη D;
Η βιταμίνη D είναι μια ομάδα βιολογικά ανενεργών, λιποδιαλυτών προορμονών που υπάρχουν σε δύο κύριες μορφές: τη βιταμίνη D3, που είναι η κύρια πηγή βιταμίνης D στον οργανισμό και τη βιταμίνη D2 που μπορεί να ληφθεί από τις τροφές.
Η βιταμίνη D3 συντίθεται στην επιδερμίδα μετά την έκθεση στην UV-B (290-320 nm) ακτινοβολία του ηλίου από την προβιταμίνη D3. Πέρα από τη σύνθεσή της στην επιδερμίδα, μπορεί να προσληφθεί από ζωικές τροφές (ψάρια, κρόκοι αυγών) ή ακόμα και με συμπληρώματα διατροφής. Μετά τη σύνθεσή της απελευθερώνεται στην κυκλοφορία, ενώ ένα μικρό μέρος της δεσμεύεται στον λιπώδη ιστό ως εφεδρική δεξαμενή, με την υπόλοιπη να μεταφέρεται στο ήπαρ, όπου με τη δράση ενζύμων μετατρέπεται σε 25OHD3.
Η 25OHD3 είναι η κύρια κυκλοφορούσα μορφή της βιταμίνης D και ο προσδιορισμός της παρέχει την καλύτερη ποσοτική εκτίμηση για την επάρκεια της βιταμίνης D του σώματος. Κατόπιν οδεύει προς τους νεφρούς, όπου μετατρέπεται σε 1α,25-διυδροξυβιταμίνη D [1α,25(OH)2D που είναι και η πλέον ενεργή μορφή της βιταμίνης D και μεταφέρεται στο έντερο, τα οστά και τα νεφρά, ρυθμίζοντας την απορρόφηση, την κινητοποίηση και την επαναρρόφηση, αντίστοιχα, του ασβεστίου και των φωσφορικών αλάτων και όχι μόνο. Σε περίπτωση έκθεσης επί μακρόν σε ακτίνες UV ή ηλιακή ακτινοβολία, υπάρχει προστατευτικός μηχανισμός που διακόπτει την παραγωγή βιταμίνης, αποτρέποντας έτσι την πιθανή υπερβιταμίνωση.
Η άλλη πρόδρομος μορφή της Βιταμίνης D είναι η βιταμίνη D2, η οποία συντίθεται από την εργοστερόλη με την επίδραση ακτινοβολίας UVB σε φυτά, ζυμομύκητες και μύκητες και μπορεί να προσληφθεί από τρόφιμα φυτικής προέλευσης, όπως τα μανιτάρια.
Η βιταμίνη D παρέχει τη βιολογική της δράση με δύο διαφορετικούς τρόπους. Ο πρώτος επηρεάζοντας άμεσα τη γονιδιακή μεταγραφή (γονιδιωματικό αποτέλεσμα), όπως συμβαίνει και με άλλες στεροειδείς ορμόνες. Η δράση αυτή είναι σχετικά αργή και συνήθως τα αποτελέσματά της εμφανίζονται εντός ωρών ή ημερών. Ο δεύτερος είναι ο μη γονιδιωματικός, του οποίου η βιολογική δράση είναι αρκετά ταχύτερη, εντός λίγων λεπτών.
Γενετικές μελέτες για τη βιταμίνη D υποστηρίζουν ότι η ενεργή βιταμίνη D ρυθμίζει άμεσα ή έμμεσα το 0,8-5% του συνολικού γονιδιώματος, υποδηλώνοντας τον ρόλο της ενεργού βιταμίνης D σε πολλές δράσεις, όπως ρύθμιση της κυτταρικής ανάπτυξης, επιδιόρθωσης του DNA, διαφοροποίησης, απόπτωσης, διαμεμβρανιακής μεταφοράς, κυτταρικού μεταβολισμού, προσκόλλησης και οξειδωτικού στρες. Με απλά λόγια η δράση της δεν περιορίζεται μόνο στην υγεία των οστών, ρυθμίζοντας την απορρόφηση ασβεστίου δια του παραθυροειδούς αδένα, καθώς ελαττώνει την έκκριση της παραθορμόνης, αλλά συμβάλλει και στην αύξηση των επιπέδων φωσφορικών αλάτων στον ορό, με αποτέλεσμα την αύξηση του αυξητικού παράγοντα των ινοβλαστών στους οστεοβλάστες και στα οστεοκύτταρα. Επιπλέον, φροντίζει για την ομαλή λειτουργία του ανοσιακού συστήματος, ώστε να προστατεύει από την καρκινογένεση, καθώς και από τις καρδιοπάθειες και να βοηθά στον έλεγχο των λοιμώξεων και στη μείωση της φλεγμονής.
Πώς ελέγχονται τα επίπεδα της βιταμίνης D;
Με μια εξέταση αίματος μπορούμε να προσδιορίσουμε τα επίπεδα της βιταμίνης D. Τι σημαίνουν όμως τα αποτελέσματα των τεστ βιταμίνης D; Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με τα επίπεδα βιταμίνης D που λειτουργούν καλύτερα για κάθε άτομο. Επίσης, τα εργαστήρια ενδέχεται να χρησιμοποιούν διαφορετικές μεθόδους και να έχουν διαφορετικές τιμές αναφοράς. Για τους λόγους αυτούς για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων καλό είναι να ζητήσετε τη γνώμη του γιατρού σας. Σε κάθε περίπτωση οι αποδεκτές τιμές επάρκειας πρέπει να κυμαίνονται μεταξύ 20-100ng/ml.
Πόσο συχνά όμως πρέπει να ελέγχετε τα επίπεδα της βιταμίνης D στον οργανισμό σας; Όχι και τόσο συχνά είναι η απάντηση, γιατί η έκθεση στον ήλιο στην ύπαιθρο για σύντομα χρονικά διαστήματα και η σωστή διατροφή μπορούν να καλύψουν ως επί το πλείστον τις ανάγκες σας, εκτός εάν εμφανίσετε ειδικά συμπτώματα, όπως μακροχρόνιους πόνους στο σώμα, ιστορικό πτώσεων ή καταγμάτων των οστών (ενδείξεις πιθανής αβιταμίνωσης) ή αν υφίστανται οι προαναφερθέντες παράγοντες κινδύνου για ανεπάρκεια βιταμίνης D.
*του κ. Νικόλαου Μαλισιόβα, Βιοπαθολόγου, Ομότιμου Καθηγητή του ΑΠΘ και Επιστημονικού Διευθυντή του Ομίλου Euromedica.
